INTRODUÇÃO: Hanoin Loron DOMIN Nia Midar No Moruk!
Valentine Day, la’os ona loron nebé foun, iha foin sae feto no mane sira nia matan, basá balun tinan-tinan sempre celebra repete ho ema nebé hanesan iha fatin nebé hanesan, maibé balun mos sempre celebra ho ema nebé la hanesan, iha fatin nebé la hanesan. Balun fali nafatin celebra ho ema nebé la hanesan iha fatin nebé hanesan, tamba fatin nebé uluk nia celebra ona ne’e kamo’ok no kamanek liu. Mesmo que, la’os ona loron foun, tan sempre celebre tinan-tinan, maibé loron ne’e sempre especial iha foin sae sira nia matan. Ne’eduni, sira balun nebé foin conhece malu ne’e sente loron ne’e especial liu tan, tamba sira foin atu koko hamutuk sira nia DOMIN, celebra hamutuk sira nia DOMIN no sente hamutuk sira nia DOMIN.
Balun hahu plano oioin iha ulun, atu lori nia belun ba fatin nebé kmo’ok no kmanek liu, atu sira nain rua bele contempla de’it loron ne’e hodi fo hanoin malu, corrige malu atu ne’e bele hadia hodi lao nafatin ba oin. Balun nebé mak foin atu koko DOMIN iha loron ne’e, koko atu husik nia an inocentemente hodi lao tuir de’it ordem husi ida nebé koko ona DOMIN ho ema seluk, tan nia mak hatene liu ka nia mak experiência barak liu. Balun fali hatene mos-mos no iha experiência barak nebé liu ona, maibé halo nia an inocente atu la bele mosu problema ruma iha loron ne’e, e balun fali inocentemente tuir de’it hanesan soldado pronto.
Iha mos balun nebé la sente loron ida ne’e, hanesan loron foun, nem loron especial, tamba sira lakon ona sira nia belun diak nebé sira conhece no hadomi; balun lakon tan mate mak haketak, balun lakon tan problema mak haketak, balun fali lakon tan hahalok mak haketak. E poir liu, balun tur ho matan ben, tan hanoin nia belun nebé uluk celebra hamutuk loron ne’e ho nia, maibé ohin loron hela deit mak rate. Balun tur hodi hanoin hela, tan oras ne’e nia belun nebé uluk celebra loron ne’e hamutuk ho nia, maibé ohin loron celebra ho ema seluk ona ka ema foun ona, no buat hotu hela de’it ona hanesan história da vida, tamba ne’e hela de’it mak fatin mamuk.
Balun oras ne’e, tur triste tan hanoin nia belun nebé husik nia, maibé nia belun tur haksolok tan iha nia sorin iha ona ema seluk ka ema foun nebé hamaluk nia hodi halo nia haksolok iha loron ne’e. Tan ne’e, nia haksolok liu tan, basá hetan ona ema foun, hetan ona DOMIN foun, maibé nia nebé lakon belun ne’e, sente todan liu tan, sente kanek liu tan, quando hanoin fali experiência hirak nebé sira nian rua hakur liu iha loron DOMIN hanesan ohin. Balun mos triste oitoan, tamba uluk celebra hamutuk, maibé tan futuro tenke husik malu hodi ba ema nia rain atu buka matenek, maibé sira sei bele celebra via internet. Tamba ne’e, sira lakon mak presença, maibé sira celebra ho dalan seluk hodi sente nafatin loron ne’e nia furak, mesmo que la sente completo no real hanesan uluk.
Ohin loron, foin sae feto no mane sira facil liu atu temi liafuan DOMIN, basá sira mak moris hela iha fase ida buka DOMIN, hahu DOMIN, koko DOMIN no sente DOMIN. Tamba ne’e, DOMIN halo sira conhece malu, fo an ba malu atu halo tuir malu, rona malu, compreende malu, fiar malu no quidado malu, katak DOMIN ne’e sempre resulta buat nebé diak, maibé iha mos parte negativo husi DOMIN ne’e rasik, katak DOMIN mos halo foin sae feto no mane barak mak sofre, fuan kanek, fuan moras, fuan tohik, até balun koko resolve kanek sira ne’e ho dalan badak oioin, balun liu husi sigaru, tua no at liu mak balun liu fali husi racun, baigon, no tara an husi tali ka soe an husi fatin as ruma.
Tamba ne’e, loron valentine day la’os de’it loron nebé lori ksolok, hamnasa no contente, maibé lori mos fuan moras no laran susar, hodi hamonu mata ben, tan hanoin buat hotu nebé liu ona. Mesmo nune’e, maibe valentine day ne’e sai ona hanesan loron DOMIN no loron estratégico ba foin sae sira atu celebra sira nia loron DOMIN. Tamba ne’e, iha biban ida ne’e hau hakarak partilha hau nia reflexão simples ida ne’e, atu anima foin sae feto no mane sira, nebé oras ne’e ho laran ksolok hein hela atu celebra loron ne’e, maibé mos hanesan coragem ida, ba sira nebé celebra loron ne’e ho laran triste.
Balun, preocupa liu ho sasan saida-saida mak atu lori, fatin ida nebe los mak atu ba celebra no ema se los mak atu celebra hamutuk. Ho preocupação nebé barak, halo sira balun haluha mos atu fo netik tempo oitoan hodi preocupa atu hatene: Saida Los Mak DOMIN Ne’e, Tansá Iha DOMIN, no Tansá HADOMI Nia? No Se Los Mak Sei Hili Atu HADOMI? Tan ne’e, mai ita ba hare hamutuk nia conteúdo!
Saida los mak DOMIN?
Wainhra mosu pergunta: SAIDA LOS MAK DOMIN NE’E? Ema hotu bele hatan ho lolos, tuir sira ida-idak nia experiência DOMIN nebé sira koko no hala’o. Basá DOMIN ne’e, conceito abstrato ida nebé ita labele kaer ho liman fuan, maibé ita bele sente no hare liu husi experiência nebé hatudu, ka expressão DOMIN nian nebé ema ida hatudu ba ema seluk, ou seja, ema nain rua hatudu ba malu, no mos ita bele hare husi ema ho natureza ka ema hatudu DOMIN ba natureza.
Tan ne’e, iha dicionário português hatur definição DOMIN nian hanesan “sentimento de afecto profundo, atração física, paixão, relação amorosa”. Katak, DOMIN ne’e ita só bele hare husi ema nia sentimento nebé profundo ho ema seluk ka buat ruma, bele hare mos husi atração, husi paixão no husi relação. Tamba ne’e, atu ita hare DOMIN, sente DOMIN no koko DOMIN, ita tenke iha uluk sentimento nebé klean hodi hatudu liu husi relação, katak wainhira ita halo relação ho ema ruma ka ho buat ruma, mak ita foin sente DOMIN no ema seluk bele hare DOMIN nebé ita iha.
Então, ita bele husu: SE MAK HALO DOMIN NE’E? Wainhira ita hetan ona resposta nebé lolos ba pergunta ne’e, mak ita bele hatene ona katak DOMIN ne’e mai husi nebé no tan sa ita tenke hadomi ka ita iha DOMIN. Iha Biblia sagrada nebé ita fiar hanesan primeira fonte ka fonte principal hatudu mos-mos mai ita origem DOMIN nian iha 1 Carta de João “Nós conhecemos o amor que Deus nos tem, pois cremos nele. DEUS É AMOR, e quem permanece no amor permanece em Deus e Deus nele” (1 Jo 4, 16). Husi ne’e ita bele hetan ona resposta fundamental ida katak MAROMAK MAK DOMIN. Tamba ne’e, ita bele afirma katak DOMIN mai husi Maromak, tan Maromak mak DOMIN.
Portanto, se Maromak ne’e mak DOMIN, então Maromak ne’e idéntico ho DOMIN ka DOMIN ne’e identidade Maromak nian, basá Maromak Nia An ne’e mak DOMIN ne’e rasik. Tamba ne’e, ita sira nebé hala’o DOMIN, koko DOMIN no celebra DOMIN ne’e, ita participa iha Maromak nia identidade ka simu DOMIN husi Maromak. Basá hori uluk kedas haktuir nanis ona iha livro Génesis katak tamba DOMIN Maromak cria ema no hu is ba Adão “[…] insuflou-lhe pelas nariz o supro da vida” (Gn 2, 7). Husi is lulik ne’e, mak ita hetan vida no vida ne’e rasik graça de amor husi Maromak hanesan criador, no husi ne’e maka ita ema simu marca importante ida hanesan, imagem Maromak Nian “Façamos o ser humano à nossa imagem, à nossa semelhança” (Gn 1, 26). Agora, se Maromak ne’e mak DOMIN no ita ne Maromak Nia imagem semelhança, então ita ema ne’e por natureza DOMIN.
Ne’eduni, ita bele hare mos-mos ona katak DOMIN ne’e sagrado no mistério ka subar-an hela, só ita bele hare husi ema nia relação ka obra ruma hanesan Soren Kierkegaard dehan “O amor é um mistério, que só pode ser conhecido pelos seus frutos, as obras: há que cerer no amor. Assim o maor é com parado com o amo apaixonado platônico e amizade arsitotélica” (Soren Kierkegaard, As Obras Do Amor, 2013, p. 2). Tamba ne’e, ita hatene Maromak ne’e DOMIN nain, misericordioso, bondoso, compaixão etc. Tamba ita hare Maromak nia obras sira hansan universo no criatura. Maibé, buat importante mak Maromak cria universo ne’e ho DOMIN no tamba DOMIN, katak tamba DOMIN mak Maromak halo ema, no tamba DOMIN mak Maromak aconpamha salva ema. Tamba ne’e, ita ema nudar criatura, ita participa iha criador nia DOMIN, hodi hadomi Maromak liu husi Nia imagem semelhança ka ita nia belun sira. No tamba ida ne’eduni mak ohin ita celebra loron DOMIN no partilha DOMIN. Maibé tansá iha DOMIN ka DOMIN ne’e iha?
Tansá iha DOMIM?
Dala barak ita preocupa liu buka DOMIN no preocupa atu hadomi do que ita preocupa atu hatene tansá DOMIN ne’e iha. Maibé, quando ita hatene ona tansá DOMIN ne’e iha, sei suli mos mai ita badinas atu buka DOMIN, matenek atu tetu DOMIN no fuan mos atu hadomi. Ne’eduni, ita hanesan ema ka critura humana ita hotu-hotu iha DOMIN, maibé ita tenke husu tansá ita iha DOMIN ka tan sá DOMIN ne’e existe iha ita. Simplesmente, ita iha DOMIN ne’e, tamba Maromak nebé halo ita ne’e Nia mak DOMIN ne’e rasik no Maromak hatur mos qualidade sira iha ita atu ita buka DOMIN no koko DOMIN liu husi sentimento, paixão, atração, relação etc.
Ne’eduni, filósofo sira mos observa katak DOMIN ne’e existe naturalmente iha ita ema nia an, tamba ita ema ne’e “Animal Racional” (Aristóteles), “Ser Social” (Rousseau), “Ser Com Os Outros” (Martin Heidegger), “Somos Nós: Eu Sem Tu É Nada” (Martin Buber), “Fratelli Tutti” (Papa Francisco), ect. Hirak ne’e hotu, atu hatudu katak ita ema la moris mesak, maibé ita moris iha ema seluk nia let, no DOMIN ne’e mak dudu ita atu hala’o relação diak ho ema seluk no buat seluk. Tamba ne’e, por natureza ita iha ona qualidade sira nebé lori ita atu manifesta DOMIN nebé iha ita nia-an, hanesan apaixonado platônico no amizade aristotélica. Katak ba Platão ho Aristóteles, apaixonado ho amizade ne’e mak dudu ita ema atu manifesta ita nia DOMIN ba ema seluk no buat seluk. Tamba ne’e, iha campo filosófico ita bele comprende ho lifuan FILÓSOFO nebé Pitagoras hatur katak “amor a sabedoria” ka DOMIN ba matenek (Batista Mondin, Curso de Filosofia: P. 19).
Portanto, DOMIN ne’e iha tamba ita ema ne’e existe, basá DOMIN ne’e existe iha ema no ema ne’e criatura Maromak nian. Tamba ne’e, ita hadomi malu ne’e, tamba Maromak hadomi uluk ona ita, ita iha DOMIN ne’e, tamba Maromak mak DOMIN, ita iha relação ho ema seluk ne’e, tamba Maromak iha uluk ona relação ho ita. Ne’eduni, ita só fahe ka hatutan de’it Buat nebé Maromak iha, tamba ita ne’e imagem Maromak nian (imago Dei), ne’eduni, buat nebé Maromak iha nia hasuli mos mai ita.
Tamba ne’e, por natureza ita ema ida-ida nia an ne’e existe ona DOMIN, no DOMIN ne’e mak halo ita cria relação diak ho ema seluk. Tamba ne’e, wainhira ita expressa sai ba malu mak ema foin hare katak ita iha DOMIN ka lae, tamba ita moris ne’e mos resultado husi ema nain rua nia DOMIN ka inan-aman hamutuk tamba DOMIN mak hahoris ita hanesan fruto do amor. Entretanto, se ema ida mesak de’it la iha relação ho ema seluk ka buat seluk então susar atu ita hare DOMIN iha nia an tamba nia la expressa sai. Ne’eduni, wainhira ita dehan Maromak Ne’e DOMIN nain, tamba nia iha relação ho criatura ka relação hanesan criador ho criatura. Agora, mosu tan pergunta ida: Tansá HADOMI Nia ka iha DOMIN ba Nia?
Tansá HADOMI Nia?
Agora, ita tama ba pergunta prática: tamba sá hau hadomi nia? Ne’eduni, loron DOMIN ne’e importante mai ita atu husu ba ita nia an hanesan foin sae, nebé iha hela processo buka DOMIN no koko DOMIN, hodi bele ba to’o hili DOMIN nebé los nian ka hili ema nebé los atu hadomi, hodi moris hamutuk ho nia to’o mundo nia rohan: Tansá Hau HADOMI Nia? Saida mak dudu no dada Hau atu HADOMI Nia? Atu nune’e, ita bele hatur lolos ita nia posição iha processo buka DOMIN no hala’o DOMIN.
Tuir autor Denis de Rougemont iha nia livro “O Amor A Ocidente” dehan katak quando ita hili ema nebé los no soi atu ita hadomi, ita sei sente duni verdadeira vida “Com ele/a viverá a VERDADEIRA VIDA” (Denis de Rougemont, O amor A Ocidente, 1975, p. 23). Maibé, nia fo ênfase liu ba mane sira katak se ita hili feto ida tamba de’it paixão ba nia isin, nia hatais, ka buat ruma nebé ita hare husi liur de’it, ita nia paixão ne’e sei hahu foun fali ka lori ita ba buka fali ema seluk iha loron ida, no buat hotu sei sai hanesan mehi de’it “Começa então uma nova paixão: fazemos tudo para renovar o obstáculo e o combate. A mulher que se tem nos braços é transfigurada, transportada para o mundo dos sonhos, imaginada como outra mulher” (Denis de Rougemont, o amor a ocidente, 1975, p. 24).
Tamba ne’e, mak nia dehan ema sira nebé hili nia belun, tamba paixão ba buat ruma iha liur de’it karik, nia hela de’it iha estatística publicitárias “Assim, a “liberdade” da paixão é condicionada pelas estatísticas publicitárias”. Nia hare katak paixão ida hanesan ne’e mosu barak liu iha mundo ohin loron no nia bolu ida ne’e hanesan verdadeiro casamento de amor moderno “Eis o verdadeiro casamento de amor moderno: o casamento com a paixão!” (Denis de Rougemont, o amor a ocidente, 1975, p. 234).
Tamba ne’e, nia fo hanoin mos ita atu labele monu de’it iha apaixonado da beleza, maibé tenke apaixonado holísticamente ka apaixonado ho DOMIN nebé los, tamba DOMIN ne’e sagrado no DOMIN ne’e ita simu husi Ida nebé sagrado. Ne’eduni, se ita apaixonado tamba beleza exterior de’it, loron ida quando beleza ne’e lakon ka lahuk, ita nia DOMIN mos sei lahuk ka lakon ba ema nebé ita hili, maibé ita gosta tamba ita hatene essencia DOMIN nian, ita sei la bosan, ita sei la hakiduk quando hasoru problema ruma, tamba ita nia DOMIN ne’e resiste no permanece ba nafatin. Ne’uduni buat nebé sai hanesan base atu domin resiste no permanece ba nafatin maka: oração, honestidade, fiar malu, rona malu, comprende malu, paciência no calma iha situaçõ saida de’it. Basá, hirak ne’e mak sei sai hanesan fonte ka we matan atu fo buras no fo fuan tebar ba DOMIN ema nain rua nian.
Ne’eduni, ita hanesan foin sae nebé lao hela iha processo buka DOMIN no koko DOMIN ne’e tenke atenção ho ita nia paixão, atu nune paixão labele lori ita hili sala ita nia belun, basá paixão ne’e mak sei dudu ita atu hetan belun ida no hadomi deit nia, hanesan Denis Rougemont dehan “O apaixonado é aquele que quer encontrar seu “tipo de mulher” e amar somente a ela” (Denis de Rougemont, O Amor A Ocidente, 1975, p. 232). Tamba ne’e, nia hatutan liu tan katak “O homem que julga escolher “seu” tipo de mulher está, na verdade, intimamente influenciado por fatores da moda ou da propaganda, ou seja, pela novidade” (Denis de Rougemont, O Amor A Ocidente, 1975, p. 232), katak dala barak liu ita hili ema nebé ita atu hadomi ne’e, tamba de’it factores da moda ka ema nia paraência sira hanesan isin diak, hatias, kolia, lao, etc. Maibé, ba autor ne’e dehan ema sira hili hanesan ne’e, dala barak hili sala ka tama sala iha escolha da verdadeira vida no sira sei frustrado iha loron ikus.
Tamba ne’e, maka Kierkegaard recomenda liu tan, konba oinsa atu hala’o DOMIN nebé los no maduro “Amar é aproximar o outro do amor, ajudá-lo a conhecer e a viver o amor divino. (Kikegar). Ne’eduni, ita tenke hare ema nebé ita hili atu hadomi ne’e hanesan imagem Maromak Nian, tamba ne’e hakbesik ba nia ho domin, ajuda nia atu conhece Maromak no moris tuir maromak Nia hakarak no hadomi Maromak, basá Maromak ne’e mak DOMIN.
CONCLUSÃO: Ba se los mak atu HADOMI?
Ita hanesan foin sae, oras ne’e ita hatene hela katak sese mak iha hau nia sorin ka hau hala’o hela DOMIN ho sira, no ema hira ona mak hau lao ho sira hodi koko ona DOMIN ne’e to’o ohin loron. Maibé, ita precisa mos hatene katak ita bele conhece ema barak, maibé to’o loron ida ita sei moris hamutuk ho ema ida de’it to’o mate, basá hori uluk kedas Maromak la halo ema ida mesak ka mane de’it ou feto de’it, maibé Maromak halo ema mane no feto atu completa malu no Maromak la halo mane ida atu hola feto barak no feto ida atu hola mane barak. Tamba ne’e, ema barak nebé ita conhece ona ne’e, sai deit hanesan processo ta’es DOMIN nian atu ita bele hare hetan ida los no hili ida nebé los no soi duni. Ne’eduni, ita precisa husu ba ita nia an: se los mak hau atu HADOMI no hamutuk ho nia to’o is kotu?
Kierkegaard dehan katak por natureza ita ema ne’e expressa DOMIN ka atu hili ema ba ita hadomi ne’e sempre liu husi paixão, no paixão ne’e mak dudu ita atu conhece ema barak, maibé hili ema ida no hadomi ema ida de’it. Maibé, ita tenke atenção ba ita nia paixão, tamba dalabarak lori ita ba de’it desejo karnal ka gosta deit ema nia isin. Maibé, ida ne’e sei la lori ita hetan DOMIN nebé lolos, maibé sei hela de’it iha consciência dolorosa no frustrado iha loron ida “era por isso que essa paixão se desligava dos apelos do desejo carnal; porém, enquanto para Tristão o infinito é a eternidade sem retorno, onde a CONSCIÊNCIA DOLOROSA se esvanece, para o homem moderno é apenas o eterno retorno de um desejo sempre FRUSTRADO” (Soren Kierkegaard, As Obras Do Amor, 2013, p. 2).
Tamba ne’e, ba nia se ita hela de’it iha paixão ba desejo karnal, então ita contra ona DOMIN ida lolos iha moris ne’e, no ita hela de’it iha incapacidade de amar “Amar, no sentido da paixão, é então o CONTRÁRIO DE VIVER! É o empobrecimento do ser, uma ascese sem o além-mundo, uma INCAPACIDADE DE AMAR o presente sem imaginá-lo ausente, uma fuga sem fim diante da posse”.
Ikus liu, hau taka ho Kierkegaard nia lifuam “Tão curto o amor e tão longo o esquecimento”. Tenke atenção atu koko DOMIN no buka DOMIN, tamba ita bele hala’o DOMIN ne’e iha tempo badak de’it, maibé quando ita fahe malu ka hakotu relação DOMIN ho ema ida, sei lori tempo naruk atu ita recopera ita nia sentimento ka ita nia fuan kanek, no balun susar atu recopera, no bele lori mos ita atu ba decide ita nia destino ho dalan nebé badak, “Lembro-me de que pensei mil vezes: – “Vai morrer. Qualquer dia morre!”. Morrer de amor, morrer por amor, era a sua clara predestinação”. Tamba ne’e, tenke hanoin didiak iha processo DOMIN nian katak facil atu hadomi malu, no facil atu buka ema ida lori hadomi, maibé deficil atu haluha malu quando relação ne’e kotu no sei lori mos terus, todan no kanek iha tempo naruk no sei sai tiha hanesan marca DOMIN nian ida nebé ema ida labele hasai husi ita.
José Felix Camilo (3 Ano Teologia)
Referências:
- Bíblia Sagrada.
- Batista Mondin, Curso Da Filosofia.
- Soren Kierkegaard, As Obras Do Amor, 2013.
- Denis de Rougemont, O Amor A Ocidente, 1975.